Een van de belangrijkste ingrediënten van de blues is de beat, ofwel het ritme. Zelfs bij akoestische varianten van de blues heeft elk nummer een duidelijk herkenbaar ritme. De reden daarvoor is simpel: de blues is altijd min of meer dansmuziek geweest, of het tempo nu een vlotte boogie is of een langzame en slepende bluesshuffle.
Een ander belangrijk ingrediënt van de blues is de zang. De zang van de blues die stevig is geworteld in de gospeltraditie, is vaak rauw, zit vol diepgevoelde emotie en wordt op een directe en eerlijke manier gebracht. Hoe je je stem dient te gebruiken bij het zingen van de blues is niet een-twee-drie te zeggen. Blues kun je zingen op de zoetgevooisde manier van Bobby 'Blue' Bland, maar evengoed met een smerig stemgeluid als dat van Howlin' Wolf. In beide gevallen is en blijft het blues. Bij het zingen van de blues gaat het niet om perfect verklankte noten of dat je elke noot precies op de tel raakt, maar meer om het uiten van oprechte emotie (van treurig tot dolblij en alles wat daartussen zit) in muziek. Een derde kenmerk van de blues wordt gevormd door de instrumenten. Het is met bluesbands net als met eenden. Zoals je een eend direct herkent aan zijn gekwaak en waggelende loopje, zo is ook een bluesband direct te herkennen. Als een bluesband eruitziet en klinkt als een bluesband, dan is het waarschijnlijk ook een bluesban d. In een bluescafé zul je nooit en cello, hobo of pauk op het podium zien. Wat je er wel zult aantreffen, zijn gitaren, een drumstel, een mondharmonica en misschien een wasbord als je in Louisiana bent. Een van de manieren waarop je een bepaalde vorm van muziek kunt uitleggen, is te kijken welke instrumenten er worden gebruikt bij het spelen van die muziek.
Het ritme van een nummer wordt aangegeven met een bepaalde maataanduiding. In de bluesmuziek wordt 99% van alle nummers gespeeld in een vierkwartsmaat. Als je tot vier kunt tellen, en ik denk dat de meeste dat wel kunnen, kun je precies ver genoeg tellen voor 1 maat bluesmuziek. Een maat in de bluesmuziek bestaat dus gewoonlijk uit 4 tellen. Om nu een echt bluesritme te krijgen hoef je alleen de tweede en de vierde tel van de maat te accentueren, zodat je een zogenoemde backbeat krijgt (1-2-3-4, 1-2-3-4 enz.). Pak nu dat ritme, tel sneller of langzamer al naargelang het temp dat je wilt, en je hebt de bluesbeat te pakken. In een standaard bluesschema worden over het algemeen drie akkoorden gespeeld, en meestal zijn dat majeurakkoorden, maar er kunnen ook mineurakkoorden tussen zitten. In een bluesschema van twaalf maten krijt elk van deze akkoorden vier maten toegewezen. Dit aantal kan, afhankelijk van de structuur van een song variëren. In de allereenvoudigste bluesvorm wordt het muzikale hoofdthema ten gehore gebracht in de eerst vier maten en nog eens herhaald in de maten vijf tot en met acht. De laatste vier maten bekronen meestal het oorspronkelijke thema door er een bepaalde draai aan te geven of er een eind aan te breien. Alles bij elkaar opgeteld kom je dan aan 12 maten. In de volgende regels volgt een voorbeeld van zo'n bluesschema en de typische maatverdeling die daarbij hoort. Onder de regels met de maten staan de gezongen woorden, die het basisthema aangeven. Dit thema wordt in de tweede regel herhaald en daarna afgerond in de afsluitende regel:
1-2-3-4, 2-2-3-4, 3-2-3-4, 4-2-3-4
I woke up this morning, feeling oh so bad...
5-2-3-4, 6-2-3-4, 7-2-3-4, 8-2-3-4
I woke up this morning, feeling oh so bad...
9-2-3-4, 10-2-3-4, 11-2-3-4, 12-2-3-4
Thinking about my baby and it makes me oh so sad.
