dinsdag 30 juli 2013

Gypsy Jazz & Swing (deel 6)

Zigeuners waren in de ogen van de 'gadjo's' (niet-zigeuners) mysterieus en exotisch. Hun vrijheidsdrang sprak avonturiers aan. Vincent van Gogh schilderde een kampement van Roma in de buurt van zijn woonplaats Arles. Rond dezelfde tijd, in het midden van de negentiende eeuw, schreef de Oekraïense dichter Yevhen Hbranka het lied Ochi Cherniye (Donkere ogen) over de betoverende ogen van een zigeunerin.

De zigeunerinnen werden door niet-zigeuners gezien als sexy, zinnelijk en zelfs losbandig. Dat is opmerkelijk, omdat de Roma eeuwenlang strikte codes hadden wanneer het ging over de omgang tussen man en vrouw. Zo is het nog altijd zo dat een vrouw als maagd het huwelijk in moet gaan.

Bandeloosheid is een ander vooroordeel over zigeuners. Het nomadische en vrijheidslievende karakter van de zigeuner inspireerde in de jaren zestig menig hippie. Gypsy woman was een hit voor vele artiesten en Jimi Hendrix noemde zijn begeleidingsgroep The Band Of Gypsies.

Natuurlijk zijn er veel gadjo’s die gegrepen worden door zigeunermuziek en daar mee aan de haal gingen, soms met prachtig resultaat. De Bosnisch/Servische componist Goran Bregovic zette de blaasmuziek van de zigeuners in het midden van de jaren negentig op de kaart. Critici betichtten hem van plagiaat, maar Roma-artiesten als Boban Markovic wisten ook goed van deze opleving te profiteren. In Nederland speelt Parno Gadje (letterlijk: de witte niet-zigeuners) een mix van folk en zigeunermuziek. Ook onstonden er mengvormen waarin zigeuners en gadjo’s met elkaar samen speelden. Een succesvol voorbeeld is Gogol Bordello, een Amerikaanse groep rond de in Oekraïne geboren zanger Eugene Hütz. Ze trakteren de wereld op hun zelfverklaarde ‘gypsy punk’. Ook electro (Shukar Collective) en hiphop krijgen een ‘gypsy makeover'. In Oost-Europa is een combinatie van dancebeats en zigeunermelodieën populair.



De Roma gaan ambivalent om met deze stereotypen. Zo belandde Ochi Cherniye (meestal onder de titel Les Yeux Noirs) ondanks de vooroordelen, op het repertoire van menig zigeunergroep. Er is zelfs een zigeunergroep met de naam Les Yeux Noirs. Wellicht omdat zij heel goed weten hoe het is om in de donkere ogen van zo´n gedroomde vrouw te verdrinken…

Het is ook een mooie metafoor voor de zigeunermuziek zelf. De muziek, die van generatie op generatie luisteraars weet te boeien, te verleiden en te vervoeren.