Muziek en Alzheimer

Wereldwijd wordt onderzoek gedaan naar de ziekte van Alzheimer. Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen hebben proeven gedaan met een veelbelovend nieuw medicijn, dat het ziekteproces in een vroeg stadium kan bestrijden. In de Verenigde Staten doen wetenschappers onderzoek naar de mogelijkheden om door Alzheimer verloren herinneringen terug te halen met bekende muziek.


De ziekte van Alzheimer is de meest voor komende vorm van dementie en kent een complex ziektebeeld. Beschadiging van hersencellen leidt tot dramatische achteruitgang van geheugen, emoties en denkprocessen. De ziekte wordt onder meer veroorzaakt door samenklontering van het amyloid-beta eiwit, wat dodelijk is voor zenuwcellen in de hersenen.

Momenteel beschikbare medicijnen kunnen de voortgang van Alzheimer enigszins vertragen, maar stoppen het afbraakproces niet, zegt de onderzoeker M. Masman van de Rijksuniversiteit Groningen. Een door hem en zijn collega I. Granic ontwikkeld nieuw medicijn kan de oorzaak van de ziekte nu mogelijk bij de wortel aanpakken.

Aanval

Masman ontwikkelde peptiden, ofwel korte aminozurenketens, die de vorming van de toxische samenklontering tegengaan en daarmee de giftige uitwerking op hersenweefsel kunnen voorkomen. De peptiden zijn eerst onderzocht in geavanceerde computermodellen, waarmee het ziekteproces zo realistisch mogelijk kan worden nagebootst.

Zo kon Masman verschillende scenario’s simuleren. Hij wilde echt begrijpen wat er gebeurt tijdens het ziekteproces. Zo bracht hij de sterke en zwakke punten van het amyloid-beta eiwit in kaart, waarna hij een peptide kon ontwikkelen dat in staat is een gerichte aanval op het betreffende eiwit te doen.

Hersencellen beschermen

Masman werkte tijdens zijn onderzoek nauw samen met zijn collega Granic, die verschillende nieuwe therapeutische strategieën in de preventie van de ziekte van Alzheimer ontwikkelde en evalueerde.

Op basis van de uitkomsten van de computermodellen heeft zij de meest succesvolle peptiden getest op hun vermogen om hersencellen te beschermen. Pas nadat de onderzoekers relatief zeker wisten dat het ontwerp zou werken, hebben ze het medicijn getest op kweekcellen en proefdieren. Daaruit bleek dat hun ontdekking zeer effectief is in het voorkomen van hersenschade en de daarmee samenhangende geheugenuitval.

Goede richting

Granic ontdekte verder dat het cholesterolverlagende middel lovastatine en ook zogeheten calpaineremmers de potentie bezitten om in te grijpen in het ziekteproces bij Alzheimer. Ze heeft medicijnen getest die een deel van de fundamentele oorzaken van Alzheimer bestrijden. Het blijkt dat lovastatine en calpaineremmers ook deels bescherming kunnen bieden tegen het afsterven van zenuwcellen in de hersenen en het daarmee gepaard gaande geheugenverlies. Een stap in goede richting, volgens Granic. Mogelijk kan haar ontdekking leiden tot de ontwikkeling van een nieuw medicijn.

De onderzoekers zijn verheugd maar benadrukken dat voorzichtigheid voorlopig is geboden. Het medicijn is ook nog niet op mensen getest. Een echt werkzaam medicijn tegen Alzheimer is voorlopig nog niet te verwachten, denken ze.

Oude liedjes

Wetenschappers van het Institute for Music and Neurologic Function in New York doen momenteel onderzoek naar de mogelijkheid om ‘verloren’ herinneringen bij Alzheimerpatiënten boven te halen met bekende muziek. De gebieden in de hersenen die zijn betrokken bij het auditief geheugen blijven het langst onaangetast bij Alzheimerpatiënten, zegt onderzoekster C. Tomaino in Psychport. Emoties, gevoelens en herinneringen blijven in het geheugen sluimeren, zoals oude dozen op zolder, was al gebleken uit eerdere onderzoeken.

Dementerende ouderen krijgen oude liedjes of muziekstukken te horen die in de hersenen met ‘verloren’ herinneringen verbonden kunnen zijn. De gedachte is dat die liedjes de patiënt herinneren aan bepaalde levensfasen. Of mensen zich er nu bewust van zijn of niet, muziek vormt vaak min of meer de soundtrack van een leven.

Reactie

In verzorgingshuis Villa Ventura in South Kansas City wordt met deze aanpak onderzoek gedaan. Familie of bekenden leveren zo mogelijk bekende muziek op iPod aan. En inderdaad, die muziek lijkt nogal eens een reactie op te roepen bij dementiepatiënten, die zich gezichten, namen, familie of en zelfs hun ontbijt niet kunnen herinneren. Ouderen leken zich deze muziek te herinneren en tikten zachtjes de maat mee en een enkeling begon met de vingers te knippen. Een vrouw antwoordde op de vraag waar muziek haar aan herinnerde: ‘leven’.

Dementerenden zijn ook vaak erg verward en angstig. Een bekend muziekfragment kan hen wat houvast bieden en doen kalmeren, zeggen de onderzoekers. Of anders simpelweg een moment van vreugde geven.

Zeer complex

Maar er zijn nog hoopgevender signalen. Sommige dementerenden gingen zichzelf weer beter verzorgen na het horen van bekende muziek. Een dementerende man die werkelijk geen enkele herinnering meer had aan zijn vroegere leven, vertelde volgens Tomaino nu hoe hij ooit een concert van Frank Sinatra had bezocht. Bij anderen patiënten in Villa Ventura verbeterden bepaalde cognitieve functies of verbeterde hun stemming.

De verwerking van muziek in de hersenen is een zeer complex proces. Ritme, melodie en volume spreken verschillende gebieden in de hersenen aan. Wellicht dat muziek kan helpen bepaalde functies weer wakker te schudden, zegt een woordvoerster van de Alzheimer’s Association hoopvol.